Бильгенимизге коре, Къырымда къырымтатар тили 3 шекильде огретильмекте. Булар:
а) Миллий мектеплер,
б) Рус мектеплеринде ачылгъан миллий сыныфлар,
в) Рус мектеплеринде къырымтатарджа сечмели дерслер.
Эльбет де, эр кесни меракъландыргъан суаллерден бири — балаларымызгъа ана тилимизни окъуткъан бу 3 шекиль насыл нетиджелер бере экен?
Бу суальге ачыкъайдын джевап бермек ичюн ашагъыдаки джедвеллерге козь атманъызны риджа этер эдим.
Джедвель 1. Миллий мектеплер:
|
¹
|
Миллий мектеплер
|
Ачылыш йылы
|
Миллий мектеплердеки сыныфлар сайысы
|
Тапебелер сайысы
|
|
1
|
Викторская
|
1999
|
4
|
52
|
|
2
|
Багъчасарай
|
1999
|
17
|
374
|
|
3
|
АлмаТархан
|
1997
|
10
|
166
|
|
4
|
Зуя
|
1997
|
10
|
163
|
|
5
|
Къарасувбазар
|
1997
|
13
|
279
|
|
6
|
Къалай
|
1997
|
23
|
403
|
|
7
|
Эски Кырым
|
1996
|
19
|
436
|
|
8
|
БуюкОнлар
|
1993
|
18
|
369
|
|
9
|
Ички
|
1997
|
15
|
283
|
|
10
|
Булгъанакъ (Кольчугинская)
|
2000
|
16
|
269
|
|
11
|
Сарыбаш
|
2001
|
11
|
124
|
|
12
|
Исмаил бей (Кезлев)
|
2002
|
18
|
351
|
|
13
|
Судакъ
|
2002
|
14
|
244
|
|
14
|
Заречинская
|
2003
|
14
|
235
|
|
15
|
Акъмесджит
|
2005
|
13
|
222
|
|
Джеми
|
|
215
|
|
з 1нджи джедвельде корьгенимиз киби, миллий мектеплер 1993 сенеси ачылмагъа башладылар ве 2004-2005 нджи окъув йылында эписи олып 15 миллий мектепте олгъан 215 сыныфта 3970 къырымтатар талебеси тасиль алмакътадыр.
Энди, сайгъылы окъуйыджылар, рус мектеплеринде ачылгъан миллий сыныфларнынъ вазиетине бакъайыкъ. Къырымда олгъан 641 мектепте 128 къырымтатар тилли сыныфта 1396 талебе тасиль ала (Джедвель 2). Бу талебелернинъ 800и I. севиеде, 541и II. севиеде, 55и
-
еевмедс тасиль алмакътадыр.
Джедвель 2. Рус мектеплеринде ачылгъан миллим сыныфлар:
|
Севиелер
|
|
Сыныфлар
сайысы
|
Талебелер сайысы
|
|
1. Севие
|
1
|
19
|
180
|
|
1
|
2
|
17
|
182
|
|
|
3
|
18
|
181
|
|
|
4
|
24
|
257
|
|
|
Джеми
|
78
|
800
|
|
II. Севие
|
5
|
21
|
248
|
|
|
6
|
3
|
36
|
|
|
7
|
11
|
128
|
|
|
8
|
6
|
69
|
|
|
9
|
5
|
60
|
|
|
Джеми
|
46
|
541
|
|
III. Севие
|
10
|
3
|
39
|
|
|
11
|
1
|
16
|
|
|
Джеми
|
4
|
55
|
|
Джеми
|
|
128
|
1396
|
Be, энъ сонъ оларакъ, къырымтатар типинде окъутылгьан 3нджи шекильге аит олгъан джедвельге бакъайыкъ.
Джедвельге коре, рус мектеплеринде къырымтатарджаны сечмели оларакъ окъугъан талебелернинъ сайысы 31769дыр. Яни 2005 окъутув йылында олгъан талебелернинъ сайысыны корип, буны тек алгъышламакъ мумкюндир. Амма 2009 сенеси кечирильген Бутюндюнья къырымтатарлар конгрессинде къырымтатар халкъы Меджлиси медениет ве тасипь идаресининъ башы, «Маарифчи» бирлешмесининъ реиси Сафуре Каджаметованынъ «Къырымтатар халкъы миллий тасилининъ актуаль меселелери» марузасында косьтерильген ракъамларны корип, алгъышламакъ дегиль де, агъламакъ мумкюн. Сафуре Каджаметованынъ Конгресс марузасындан ашагъыдаки ракъамларны сизге косьтермек истер эдим:
«Шимдики вакъытта Къырымда миплетимизнинъ 34610 талебеси бар. Опардан:
Джедвель 3. Рус мектеплеринде къырымтатарджа сечмели дерслер:
|
|
Шеэрлер
|
I. Севие
|
II. Севие
|
III. Севие
|
Джеми
|
|
1
|
Алушта
|
17
|
40
|
16
|
73
|
|
2
|
Армянск
|
36
|
90
|
21
|
147
|
|
3
|
Джанкой
|
111
|
139
|
57
|
307
|
|
4
|
Кезлев
|
220
|
254
|
46
|
520
|
|
5
|
Керчь
|
30
|
50
|
27
|
107
|
|
6
|
Ор къапы
|
28
|
25
|
|
53
|
|
7
|
Сакъ
|
138
|
144
|
56
|
338
|
|
8
|
Акъмесджит
|
1262
|
1268
|
534
|
3064
|
|
9
|
Судакъ
|
331
|
360
|
155
|
846
|
|
10
|
Кефе
|
101
|
114
|
29
|
244
|
|
11
|
Ялта
|
45
|
134
|
41
|
220
|
|
|
Къасабалар
|
I. Севие
|
II. Севие
|
III. Севие
|
Джеми
|
|
12
|
Багъчасарай
|
912
|
1257
|
542
|
2711
|
|
13
|
Къарасувбазар
|
1111
|
1479
|
565
|
3155
|
|
14
|
Джанкой
|
751
|
1125
|
362
|
2238
|
|
15
|
Кировское
|
868
|
1114
|
536
|
2518
|
|
16
|
Къурман
|
927
|
1248
|
476
|
2651
|
|
17
|
Op къапы
|
235
|
368
|
156
|
759
|
|
18
|
Ленинск
|
231
|
594
|
330
|
1155
|
|
19
|
Нижнегорск
|
346
|
620
|
307
|
1273
|
|
20
|
Первомайск
|
107
|
554
|
172
|
833
|
|
21
|
Акъшейх
|
199
|
366
|
174
|
739
|
|
22
|
Сакъ
|
879
|
926
|
547
|
2352
|
|
23
|
Акъмесджит
|
1219
|
1805
|
611
|
3635
|
|
24
|
Советское
|
419
|
581
|
212
|
1212
|
|
25
|
Черноморск
|
196
|
300
|
123
|
619
|
|
Джеми
|
10719
|
14955
|
6095
|
|
эки, учь ве рус тилинде окъутылгъан 65 мектепнинъ миллий сыныфларында 2725 (7,8%) талебе окъуй,
22907 (66,2%) къырымтатар баласы рус я да украин тилинде окъутылгъан мектеплерде окъуй, оларгъа къырымтатар тилини дере оларакъ огренмеге афтада тек 12 саат бериле,
6043 (17,5%) къырымтатар баласы исе озь тилини ич бир шекильде огренмей». («Тасиль» меджмуасы, 2009 с.)
Яни къырымтатар тилини огренген талебелернинъ сайысы чокълашмакъ ерине эр йыл азлашмакъта. 2005 сенеси миллий мектеплерде 3970 талебе тасиль ала эди, шимди исе бу сайы 2935 сайысына тюшти.
Иште, сайгъылы окъуйыджылар, къырымтатарларнынъ эсас проблеми будыр. Исмаил Гаспринский, Номан Челебиджихан, Бекир Чобанзаде бугуньки анабабаларнынъ: «Ой, я своего ребёнка в национальную школу не отдам», я да «Вчера ходила в школу, написала заявление об отказе татарского языка. Лучше пусть ходит с русскими ребятами на физкультуру» я да «Зачем моему ребёнку татарский язык» деген лафларыны эшитсе, халкъымызнынъ бойле вазиетине яныпкуер эдилер. Бу анабабалар балаларгъа къаршы насыл бир джинает эткёнлерини анъламайлар. Эминим ки, бу джинаетнинъ джезасыны ана тилинден марум къалгъан озь балаларындан аладжакълар.
Милпетлерни, башкъа миллетлерден айыргъан, оларнынъ тиллеридир ве озь ана тилинен огге сюрюльген медениеттир. Ве, энъ муими, бу медениеттен гъыда алгъан шахсиетлердир. Тиль бу, миллетнинъ менталитети, миллетнинъ фельсефеси, миллетнинъ дюньябакъышыдыр. Башкъа бир миллетнинъ тилинде окъуп да, озь миллий медениетине багълы шахсиетлер етиштирмек мумкюн дегильдир. Яни башкъаджа айтсакъ, бутюн тасилини русча корьген бир инсан, этник тарафындан олмаса биле, энъ азындан медениет, менталитет тарафындан ярыярыгъа руслашты демектир. Бу шекильде тасиль алгъан инсанлар, менталитетини ве медениетини алгъан миллетлернинъ копиясыдыр. Окъуйыджылар, мени багъышларсынъыз, амма не къадар аджыныкълы олса да, бизим балаларымыз, генчлеримиз рус балаларнынъ копиясыдыр. Яни рус мектеплерде тасиль алгъан балаларымыз о миллетнинъ копиясы олып, оларнынъ козьлюклерини кийип дюньягъа бу козьлюктен бакъмагъа башлайлар. Бу агъыр вазиетке къаршы чыкъмакънынъ ёлу балаларымызны миллий мектеплерге, ич олмаса къырымтатар сыныфларына бермектир.
Элимизде бутюн имкянлар бар экен, 15 миллий мектебимизге балаларымызны окъутмагъа бермектен сакъынамыз. Миллий мектепке балаларымызны бермейип, о эляк олгъан бабадеделеримизнинъ юзюне тюкюрмек демектир, бизим парлакъ яшайыш ичюн джан берген, денъизге атылгъан эрбапларымызнынъ юзюне тюкюрмек демектир, сюргюнликте ольген ватандашларымызнынъ юзюне, ве ниает, о даянылмаз, къыйын йылларны корьген ве бизим янымызда олгъан битадеделеримизнинъ юзюне тюкюрмек демектир. Сайгъылы анабабалар, келеджекте оладжакъ анабабалар, етер артыкъ, бу джаилликтен уянмакъ керек. Миллий тасиль байракъларыны алып коклерде далгъаландырмакъ вакъты кельди!!!
Сусана МУСТАФАЕВА,
«Бизим Къырым» халкъара
джемаат тешкилятынынъ азасы
Все комментарии [ 1 ]